İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun görevden uzaklaştırılmasıyla tetiklenen protesto ve boykot kampanyaları, sosyal medyada bot ve trol hesapların varlığını bir kez daha tartışmaya açtı.
İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, İmamoğlu'nun gözaltına alındığı 19 Mart tarihinden bir gün sonra, "Twitter'da (X) 20 Mart saat 06.00'ya kadar gözaltılar ile ilgili toplam 18 milyon 647 bin 269 paylaşım yapıldığı tespit edilmiştir. Bu paylaşımların yüzde 34'ünün bot hesap olduğu belirlenmiştir" açıklamasını yaptı. Geçen yıl Kayseri'de bir çocuğa yönelik cinsel istismar iddiasını izleyen ve Suriyelilerin hedef alındığı sokak olaylarının ardından da İçişleri Bakanlığı "manipülatif mesajların yüzde 38'inin bot hesaplar tarafından üretildiğini" belirtmişti.
Bakanlığın bot hesapları tespit ederken hangi kriterleri kullandığı veya X şirketi ile işbirliği yapıp yapmadığı bilinmiyor. Yine sosyal medya kullanıcılarının bot ve trol hesapları tespit etmesine yarayacak bazı ipuçları bulunuyor.
Bot mu trol mü?
Faaliyetleri çeşitli yazılımlar aracılığıyla kontrol edilen, doğrudan insan denetimine ihtiyaç duymayan hesaplar bot olarak adlandırılıyor. Bot, her zaman olumsuz bir şey olmayabiliyor. Örneğin, deprem veya hava durumu gibi uyarıları genelde bot hesaplar otomatik şekilde paylaşıyorlar. Ancak botlar, belli bir siyasi veya sosyal konuda manipülasyon amacıyla kısa sürede çok sayıda paylaşım yaparak algı yönetimine de hizmet edebiliyorlar.
Trol hesaplar ise botlardan farklı olarak gerçek insanlar tarafından yönlendiriliyor. Manipülasyon, algı oluşturma gibi hedeflerle hareket eden kullanıcıların tespit edilmeleri botlara kıyasla daha zor ve davranışları daha karmaşık. İnterneti aşırı aktif kullanan trollere genellikle belirli tanınmış kişileri veya medya kuruluşlarını taciz etmeleri için ödeme yapılır. Örneğin 2020'de Washington Post, bazıları 18 yaşından küçük Donald Trump destekçilerine, sosyal medyada dezenformasyon yaymaları için para ödendiğini ortaya çıkarmıştı.
Neden kullanılıyorlar?
Bir ürünün tanıtımından siyasi mesajların yayılmasına kadar geniş bir alanda kullanılabilen bot veya trol hesaplar aynı zamanda büyük miktarda bilgi kirliliğine de sebep oluyor. X özelinde; Türkiye'de sokak köpeklerinin öldürülmesini öngören kampanyayı destekleyen veya seçim dönemlerinde muhalefet parti temsilcilerine ait olduğu iddiasıyla gerçek olmayan açıklamaları yayan hesaplar bot veya trol "ihtiyacının" gerekçeleri olabiliyor. Genel af veya memur atamasına yönelik taleplerde olduğu gibi, bu tür hesaplar hükümet aktörlerinin paylaşımlarına eş zamanlı olarak çok sayıda yorum yaparak dikkat çekmek için de kullanılıyorlar.
Bot ve trol yakalama rehberi
Botların tespiti için, dezenformasyonla mücadeleye odaklanan Digital Forensic Research Lab (DFRL) tarafından hazırlanan bir kılavuz bulunuyor:
- Bot hesapların tespit edilmesinde günlük paylaşım sayısı önemli bir gösterge kabul ediliyor. DFRL'ye göre kırmızı çizgi 72 tweet. Potansiyel bir bot veya trolün sosyal medyada ne kadar zaman harcadığına dikkat edin. Hesap sahibi internette yorum yapmaya tüm gününü mü ayırıyor?
- Yine DFRL kılavuzuna göre rastgele oluşturulmuş alfanümerik isme sahip kullanıcılar potansiyel şüpheliler. Ayrıca yazım hatalarına da dikkat etmekte fayda var. Örneğin bir kullanıcının soyadı "Musk" yerine "Muskk" olarak yanlış yazılmışsa bunun Elon Musk'ın gerçek hesabı olması pek olası değil.
- Bot veya trol hesaplar otantik içerikler üretmek yerine genelde retweetlerle başkalarının mesajlarının yayılmasına hizmet ediyorlar. Bir hesap yalnızca üçüncü taraf içeriğini yeniden yayınlıyorsa, bu bir trolle karşı karşıya olduğunuz anlamına gelebilir.
- Orijinal içerik üretmek yerine başka kullanıcıların mesajlarına yorum yapmak da bot veya trol hesapların yaygın davranışları arasında. Örneğin şüpheli hesap farklı sosyal medya gönderilerinin altında tamamen aynı mesajı mı yayınlıyor? Bu; Facebook, X, Instagram veya YouTube'da "iş" için bulunan biriyle muhatap olduğunuzu gösteren ipucu olabilir.
- Şirketler, hükümetler veya diğer siyasi organizasyonlara ait hesaplar ve medya kuruluşlarının internet sayfalarını ziyaret ederek sosyal medya hesaplarının burada aynı şekilde mi yer aldığını kontrol etmek mümkün. Benzer şekilde bir kişiye ait hesabın gerçekliğini doğrulamak istiyorsanız, söz konusu kişinin aynı adla başka sosyal ağlarda bulunup bulunmadığını kontrol edebilirsiniz. Kişinin farklı platformlarda aynı isim ve profil fotoğrafıyla yer alması beklenebilir.
- Profil resimlerini de inceleyebilirsiniz. Google ve diğer birçok arama motorunun profilde kullanılan resmin iddia edilenden başka birine mi ait olduğunu kontrol etmeye yarayan ücretsiz araçları bulunuyor.
- Takipçi sayısı da önemli bir gösterge. Eski Almanya Başbakanı Angela Merkel'in 4 binden az takipçisi olması muhtemel mi? Ya da Cambridge Düşesi Kate Middleton'ın Facebook'ta sadece 52 arkadaşı olması ne kadar mantıklı? Bu iki hesap da gerçek izlenimi vermiyor.
Mücadele etmek mümkün mü?
Washington Post gazetesi 2014 yılında, "(Rusya Devlet Başkanı Vladimir) Putin ilk tweet'inde (eski ABD Başkanı Barack) Obama'yı mı tebrik etti?" başlıklı bir haber yayınladı. Dört yıl sonra Business Insider, Putin'in X'te (o dönem adı Twitter'dı) biri 5 yıl önce ölmüş yalnızca 19 kişiyi takip ettiğini konu alan bir haber paylaştı. Ancak her iki medya kuruluşu da Putin'i taklit eden sahte bir hesabı gerçek sanmışlardı.
Kasım 2012'de açılan söz konusu sahte hesap sosyal medya platformunca 2018'de kapatıldığında bir milyon takipçiye ulaşmıştı. Şaşırtıcı olan, Putin'in doğrulanmış, gerçek İngilizce hesabının da o tarihte yakın sayıda takipçisi vardı. Artık kullanım dışı olan sahte hesap, uzun süre sadece Kremlin'in resmi açıklamalarını retweetledi. Bu da gerçek sanılmasına yol açtı.
Bu gibi sahte hesaplar bilgi savaşlarında bir araç olarak giderek daha fazla kullanılmakta.
X platformunda sahte hesapların toplam kullanıcı sayısı veya trafiğin ne kadarını oluşturduğu bilinmiyor. Ancak milyarder iş insanı Elon Musk'ın şirketi satın alıp ismini değiştirmesinden önce bir Twitter çalışanı, platformun her hafta 8,5 ila 10 milyon botla mücadele ettiğini ve bunlardan kötü amaçlı olduğu tespit edilen yaklaşık üçte ikisinin otomatik olarak siteden kaldırıldığını açıklamıştı.
Ancak Musk 2022'nin son aylarında Twitter'ı satın almış, izleyen bir yılda personelin yüzde 80’ini işten çıkarmıştı. Çalışan sayısındaki büyük düşüşün içerik kontrolü ve zararlı hesaplarla mücadeleyi zorlaştırdığı belirtiliyor.
Öte yandan Musk'tan önce "mavi rozet" siyasiler, gazeteciler veya ünlülerin hesaplarının gerçek olup olmadığını anlamaya yardımcı olan önemli bir araçtı. Mavi rozeti bir doğrulama aracı olmaktan çıkaran Elon Musk, kullanıcılara para karşılığı satıyor. Bu durumun yol açtığı kafa karışıklığını gidermek için ise X; hükümet organizasyonlarına gri, doğrulanmış medya kuruluşları ve büyük markalara ise sarı rozet veriyor.
