TÜİK'in verilerine göre 2001 yılında 2,38 olan doğurganlık hızı, yani bir kadının yaşamı boyunca dünyaya getirdiği ortalama çocuk sayısı, 2023 yılında 1,51’e düştü.
Bir ülkede nüfusun azalma eğilimine girme eşiği, yani yenilenme düzeyi ise 2,1. Türkiye'de doğurganlık hızı 2016'dan bu yana yenilenme düzeyinin altında seyrediyor.
TÜİK verilerine bakıldığında 2001 yılından bu yana doğurganlık hızında artış kaydedilen bir yıl yok.
Bu verileri BBC Türkçe için değerlendiren uzmanlar düşüşün hem ekonomik hem de sosyolojik nedenlerden kaynaklanabileceğini söylüyor. Ekonomik sebepler dönemsel olarak meydana gelebilirken, sosyolojik nedenler daha uzun bir zaman sürecine yayılabiliyor.
Uzmanlar ekonomik nedenler arasında derinleşen geçim sıkıntısı ve ekonomik belirsizliğe dikkat çekiyor.
Londra Üniversitesi'nde demografi uzmanı olan Doktor Öğretim Üyesi Selin Köksal örneğin ekonomik kriz dönemi olan 2001-2002 yıllarındaki doğum sayılarında gözlemlenen yüzde 7'lik benzer bir düşüşe işaret ediyor.
2023 verileri bir önceki seneyle karşılaştırıldığındaysa toplam doğum sayısında yüzde 8’e yakın bir düşüş gözlemleniyor.
Köksal, "Geleceğe dair duyulan ekonomik kaygı, insanların çocuk sahibi olma kararlarını yeniden gözden geçirmelerine ve belki de ileri bir tarihe ötelemelerine sebep olabilir" diyor.
Sosyal ve toplumsal dinamikler de doğum oranlarında etkili olabiliyor. 2023'ün hem siyasal (genel seçimler) hem de toplumsal (Şubat 2023 depremi) açıdan Türkiye toplumu için zorlayıcı ve belirsizliklerle dolu bir sene olduğunu belirten Köksal, böyle dönemlerin demografik göstergelere hızlı bir şekilde yansıyabildiğini söylüyor.
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü'nden Prof. Dr. Alanur Çavlin ise Türkiye'nin büyük kısmında ailelerin düzenli bir şekilde doğurganlıklarını planladığına ve günümüz koşullarında çocuk sahipliği normunun 1-2 çocuğa düştüğüne dikkat çekiyor:
"Bu ülke genelinde eğitim düzeyinin artması ve yetişkinlerin, özellikle de annelerin daha önce sahip olmadığı bazı bireysel olanaklarını ve ihtiyaçlarını tespit etmesiyle de ilgili. Ama devam eden düşüş grafiği sadece gündelik durumların değil, toplumun doğurganlık davranışının da değiştiğini gösteriyor."
Çavlin bu eğilimin giderek tek çocuk yapma tercihine yaklaştığını da belirtiyor.
İstatistiklerde neler öne çıkıyor?
TÜİK'in 2023 verilerine baktığımızda öne çıkan bazı verileri şöyle sıralayabiliriz:
- Doğurganlık hızının en yüksek olduğu iller Şanlıurfa (3,27), Şırnak (2,72) ve Mardin (2,40)
- Doğurganlık hızının en düşük olduğu iller Bartın (1,13), Zonguldak, Karabük (1,14) ve Kütahya (1,16)
- Doğum oranlarının en yüksek olduğu yaş aralığı 25-29'a yükseldi
- Doğum yapan annelerin ortalama yaşı 29,2
- 15-19 yaş grubundaki (adölesan) kadınlarda doğum oranı 2001 yılında binde 49 iken 2023 yılında binde 11' düştü.
- 2022 doğurganlık hızı verilerine göre Türkiye, Avrupa Birliği üyesi ülkeler arasında 5. sırada yer aldı
