Başını düzgün örtmediği gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra gözaltındayken hayatını kaybeden 22 yaşındaki Jina Mahsa Amini, birinci ölüm yıl dönümünde anılıyor. Kürt bir ailenin kızı olan Amini için gösteri ve anma törenleri öncesinde sabah saatlerinde Kürt bölgelerinde çok sayıda kişinin gözaltına alındığı bildirildi. Resmi haber ajansı Tasnim sabah saatlerinden itibaren dükkanların fotoğraf ya da videosunu çeken çok sayıda kişinin gözaltına alındığını duyurarak, "Bu kişiler güvensizlik yaratmaya ve Kürdistan Vilayeti'nin güvenlik ve istihbarat birimlerince gözaltına alındı" ifadesine yer verdi. Kürt bölgelerinde vatandaşlar protesto için bugün dükkanların kapalı kalacağını duyurmuştu.
Mahsa Amini'nin babası da gözaltına alındı
Merkezi Norveç'te olan insan hakları kuruluşu Hengaw Telegram'dan yaptığı açıklamada, Amini'nin babası Amjad Amini'nin bugün evden çıktığı sırada Devrim Muhafızları'nca gözaltına alındığını duyurdu. Kürdistan İnsan Hakları Ağı, baba Amini'nin kızının ölümü için anma yapmama konusunda uyarıldıktan sonra serbest bırakıldığını açıkladı. İrna haber ajansı da baba Amini'nin artık gözaltında olmadığını duyurdu.
Amini ailesi kızlarının hastalık nedeniyle öldüğü yönünde yapılan resmi açıklamaları "şüpheli" bulduğunu belirtmişti. Yerel ve uluslararası çok sayıda medya kuruluyuna demeç veren aile bu nedenle İran yargısının hedefi haline gelmişti. Jina Mahsa Amini'nin ailesi, ölümünün birinci yıl dönümüne yaklaşık bir hafta kala Instagram üzerinden yaptığı paylaşımda, 16 Eylül'de kızlarının mezarı başında dini bir anma töreni düzenleyeceklerini duyurmuştu. Amini ailesi son bir yıldır güvenlik güçleri tarafından sıkı gözlem altında tutuluyor.
Kürt bölgelerinde vatandaşlar bugün dükkanlarını kapalı tutuyor. İran güvenlik birimlerinin Amini protestolarına sert müdahaleleri nedeniyle sokaklarda kitlesel gösteriler düzenlenmesi çağrıları yapılmadı. Kürt bölgelerinde olağanüstü hal ilan edilerek, yoğun güvenlik önlemleri alındı. Amini'nin memleketi Sakkız kasabası güvenlik güçlerince çevrilerek girişlere kapatıldı. Sadece Kürt bölgeleri değil diğer kentlerde de olası protestolar nedeniyle güvenlik önlemleri artırıldı.
Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock Amini'nin ölüm yıl dönümü nedeniyle yaptığı açıklamada, protestoculara destek sözü verdi ve, "İran'daki insanların kaderini Brüksel, New York ve Cenevre'de gündemimize alıyoruz" dedi. Halihazırda ABD'de olan Baerbock burada İran'da terör suçlamasıyla tutuklanan ve idam cezasına çarptırılan Alman-İran vatandaşı Cemşid Şarmehd'in kızı ile görüştü. ABD Başkanı Joe Biden da Amini'nin ölüm yıl dönümünde İran'daki göstericilere destek açıklaması yaptı.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği (AB) baskı ve şiddete sahne olan gösterilerin ardından İran'a yönelik bir dizi yaptırım kararı aldı. Washington yönetimi son olarak dün Amini'nin ölümünün ardından yaşanan protestolarla bağlantılı kişi ya da kurumlara yaptırım kararı aldı. Bunlar arasında üç medya kuruluşu ile vize kısıtlaması getirilen 13 İranlı yetkili ve ya da kişi de bulunuyor. AB de dün dört kişi, altı kurum ya da şirkete yaptırım kararı aldı. Bunlar arasında iki üst düzey emniyet yetkilisi de bulunuyor.
Mahsa Amini protestoları nasıl başladı?
Jina Mahsa Amini geçen yıl başkent Tahran'a yaptığı bir gezi sırasında, "başörtüsünü kurallara uygun şekilde takmadığı" gerekçesiyle ahlak polisi tarafından karakola götürüldü. Amini birkaç saat sonra ise polis gözetiminde hastaneye götürüldü. Bu sırada genç kadının baygın hatta ölmüş olabileceğinden şüpheleniliyor. Üç gün sonra, 16 Eylül'de yapılan resmî açıklamada ise Mahsa'nın öldüğü duyuruldu. Memleketi İran'ın batısındaki Kürt kasabası Sakkız'daki cenaze töreni sırasında başlayan protestolar, hızla ülke geneline yayıldı. Özellikle genç kadınlardan oluşan protestocular, başörtülerini çıkararak eylem yaptı. Tüm gösterilerde "Kadın, yaşam, özgürlük" sloganı atıldı. Giderek kitlesel bir hal alan gösteriler son yıllardaki en büyük ve en uzun soluklu protestolar olarak görülüyor. İran güvenlik güçleri protestoculara baskı ve şiddetle müdahale etti. 16 Eylül 2022 ile bu yıl Ocak sonuna dek 17'si çocuk en az 527 gösterici öldürüldü.
