14 Mayıs Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekilliği Genel Seçimleri'ne 18 gün kaldı. Seçimlerde; Recep Tayyip Erdoğan, Kemal Kılıçdaroğlu, Muharrem İnce ve Sinan Oğan Cumhurbaşkanı adayı olarak yarışacak. Milletvekilliği seçimlerinde ise Cumhur İttifakı, Millet İttifakı, Emek ve Demokrasi İttifakı, Sosyalist Güç Birliği İttifakı ve Ata İttifakı'nda yer alan partilerin arasında bulunduğu 26 parti, TBMM'de temsil edilebilmek için çalışacak. 14 Mayıs seçimlerinde yurt içinde 60 milyon 697 bin 843 ve yurt dışında 3 milyon 416 bin 98 olmak üzere toplam 64 milyon 113 bin 941 seçmen yaklaşık 192 bin sandıkta oy kullanacak.
DW Türkçe, Türkiye Barolar Birliği'nin (TBB) hazırladığı "Seçmenler için hukuk rehberi"nden de yararlanarak 11 soruda seçimlere ilişkin hukuki rehber hazırladı.
* Oy kullanma işlemi ne zaman?
Oy verme işlemi, Türkiye'nin 81 ilinde 14 Mayıs günü aynı anda başlayacak. 08:00'da başlayacak işlem, saat 17:00'da sona erecek. Yurt dışında ve gümrük kapılarında oy verme işlemi ise 27 Nisan'da başlayacak, 9 Mayıs'ta sona erecek. Silahaltında bulunan erler, askeri öğrenciler ve cezaevindeki hükümlüler seçimlerde oy kullanamayacak.
* Seçmen bilgi kâğıtları ne zaman dağıtılacak?
Oy kullanma sırasında önce kimlik kontrolü yapılacak. Bunun için nüfus cüzdanı, pasaport, ehliyet, evlenme cüzdanı ve askerlik belgesinden herhangi biri gösterilmek; bunun yanında seçmen bilgi kâğıdı da sunulmak zorunda. Seçmen kâğıtlarının dağıtımı 9 Mayıs'ta tamamlanacak. Seçmen bilgi kâğıdı kendisine ulaşmayan seçmenler, YSK'nin internet sayfasının "Nerede Oy Kullanacağım" bölümünden veya e-Devlet Kapısı üzerinden nerede oy kullanacaklarını sorgulayarak, seçmen bilgi kayıtlarının dökümünü alabilirler.
* Seçmenlere kaç pusula verilecek?
Seçimde iki adet filigranlı kâğıttan hazırlanacak birleşik oy pusulaları kullanılacak. Bir pusulada Cumhurbaşkanı adaylarının, diğerinde ise siyasi partiler ve bağımsız milletvekili adaylarının isimleri yer alacak. Sandık başkanı, oy zarfı ve birleşik oy pusulasını, hiçbir tarafında herhangi bir işaret bulunmadığını ve arkasının sandık kurulu mührü ile mühürlü olduğunu kurul üyelerine ve seçmene gösterdikten sonra "EVET" veya "TERCİH" mührü ile birlikte seçmene verecek. Seçmenler özellikle oy pusulasının arkasında sandık kurulu mührünün bulunup bulunmadığına dikkat etmek zorunda. Oy kullanma kabininde oy kullandıktan sonra zarfa konulacak pusula, daha sonra seçmen tarafından sandığa atılacak. Kapalı oy verme kabinine herhangi bir fotoğraf veya kayıt cihazıyla girilmesi de yasak.
* Görme engelliler nasıl oy kullanacak?
Görme engelliler için sandıkta uygun oy pusulası yoksa aynı seçmen çevresindeki bir akrabasının yardımı ile oy kullanabilir. Akrabası yoksa sandık kurulu başkanının onayı ile herhangi bir seçmen yardım edebilir. Benzer durum bedensel engelliler için de geçerli.
* Oy sayımına kimler katılabilir?
Oy verme işlemi "gizli" yapılması gerekirken, oy sayım işleminde ise "açıklık" ilkesi geçerli. Oy sayımı sırasında siyasi parti ve bağımsız adayların müşahitlerinin yanı sıra o sandık bölgesinde kayıtlı seçmenler oy sayımına katılabilir. Sayıma Cumhurbaşkanı seçimine ilişkin oy pusulasıyla başlanacak. Oy sayma işlemi sırasında sandık kurulu başkanı, herkesin duyacağı şekilde sonucu okuyarak pusulayı orada bulunanlara göstermek zorunda. Geçerli ve geçersiz oylar tutanağa geçirilecek.
* Oy sayımında kritik aşama hangisi?
Oy sayımından sonra partilerin aldığı oylar, sandık sonuç tutanağına yazılacak ve sandık kurulu başkanı ile üyeleri tarafından imzalanacak. Bu tutanaktan tüm partilerin müşahitleri tarafından alınabilecek. Islak imzalı sonuç tutanakları, seçim sonuçlarını teyit etmek için önemli bir veri olacak.
* Hangi durumda oylar geçerli sayılacak?
Oy pusulası alanı içerisinde bir siyasi partiye ayrılan alana mührün basılması halinde, oylar geçerli sayılacak ve o oy siyasi partiye yazılacak. Ancak sadece ittifak unvanı bölümüne "evet" veya "hayır" mührü basılması halinde bu oy ittifakın ortak oyu kabul edilecek. Eğer ittifak alanı içinde siyasi partinin alana basılacak mührün taşması halinde de oy geçerli sayılacak ve o oy işaretlenen siyasi partiye sayılacak. İttifak alanı içerisinde hem siyasi partiye hem ittifak unvanı bölümüne iki ayrı mühür basılması halinde de oylar geçerli kabul edilecek ve siyasi partiye yazılacak. Ancak ittifak içerisindeki partilere ayrı ayrı mühür basılması halinde o oy ittifakın ortak oyu kabul edilecek ve partilere yazılmayacak.
* Oylar hangi hallerde geçersiz sayılacak?
Aynı ittifak alanı içinde yer almayan iki farklı siyasi partiye oy verilmesi halinde bu oy geçersiz kabul edilecek. Ancak pusula zarfa konulurken mürekkebin neden olduğu izler oyu geçersiz kılmayacak. Birden fazla ittifaka oy verilirse de oy geçersiz olacak. İki farklı siyasi partinin bulunduğu alanın ikisine de mührün gelmesi halinde bu oy geçerli kabul edilmeyecek. Üzerinde sandık kurulu veya ilçe seçim kurulu mührü dışında başka bir işaret bulunan zarflar geçersiz sayılacak. Tamamı yırtılmış pusulalar da yine geçersiz kabul edilecek. 2017'ye kadar üzerinde sandık kurulu mührü bulunmayan oylar geçersiz kabul ediliyordu. Ancak 16 Nisan 2017'deki referandum sırasında YSK, kanuna rağmen mühür bulunmayan oyları geçerli kabul etmişti. İktidar, 2018'de yaptığı yasal değişiklik ile sandık kurulu mührü bulunmamasına rağmen YSK fligranı, amblemi bulunan zarflar ile üzerinde özel işaret koymak amacıyla yapıldığı kesin olarak anlaşılmayan zarflar da artık geçerli kabul ediliyor.
* Kimlerin sonuçlara itiraz hakkı var?
Seçim kurullarının veya kurul başkanlarının kesin olmayan kararlarına karşı seçme yeterliğine sahip yurttaşlar, siyasi partiler veya bunların tüzüklerine göre kuruluş kademelerinin başkanları veya vekilleri, müşahitler, adaylar ve Cumhurbaşkanı adayları ve/veya yetkilendirdikleri kişiler ile milletvekilleri sonuçlara itiraz edebilir. İtirazlar seçim kurullarına yapılıyor. YSK'nın resen veya itiraz üzerine karşı vereceği kararlar kesin nitelikte olacak. Sandık kurullarının işlemlerine karşı itirazlar; Cumhurbaşkanlığı seçimi için Pazartesi günü Saat 17.00'a kadar, milletvekili seçimi için Salı günü saat 15.00'a kadar yapılabilir.
* Seçimde suç işleyenler için ne cezalar isteniyor?
Kanunda, seçimlerin yapılmasını engellemek suç olarak düzenleniyor. Hileli faaliyetlerle veya cebir veya şiddet kullanarak veya tehdit ederek, seçim kurullarının toplanmalarına veya görevlerini yerine getirmelerine engel olanlar, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılıyor. Bu suç silahla işlenirse verilecek ceza 3 yıldan az olamaz. Bu fiiller, aralarından biri silahlı en az üç kişi tarafından birlikte işlendiği takdirde, failler hakkında 5 yıldan 15 yıla kadar hapis cezası veriliyor. Seçim kurulları tarafından alınan kararların uygulanmasını zorlaştıranlar da 6 aya kadar hapis cezası ile cezalandırılıyor. Bir seçmene oy tercihi için para teklif edenler veya seçmenin oy kullanacağı yere girmesine engel olanlar da 3 yıla kadar hapis istemiyle yargılanıyor. Oy verme yeterliliğine sahip olmadığı halde oy verme girişiminde bulunanlar ile ikinci defa oy kullanmaya çalışanların ise yargılanacağı ceza miktarı 5 yıl.
* Oy verme günü yasaklar neler?
298 sayılı Kanuna göre oy verme günü, herhangi bir yerde içki satılması, verilmesi, içilmesi yasak olacak. Eğlence yerleri de kapalı olmak zorunda. Bu yerler yalnızca yemek hizmeti verebilir. Yine emniyet ve asayişi korumakla görevli olanlardan başka hiçbir kimse, köy, kasaba ve şehirlerde silah taşıyamaz. Seçim günü saat 18:00'dan sonra ise düğün veya nişan yapılabilecek.
