Dünyanın en büyük iki uçak üreticisi Airbus ve Boeing sahte ürün skandalıyla sarsılıyor.
İki şirketin de uçak kanatları için parça tedarik ettiği Spirit adlı firmanın bazı ürünlerinde bir miktar sahte titanyum bulundu. Bu uçakların yapısal bütünlüğü hakkında endişeleri artırdı.
ABD'de Federal Havacılık İdaresi (FAA) konuyu araştırmaya başladı. Soruşturma Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ.'ye (TUSAŞ) kadar uzandı.
4 yıl boyunca, 3 modelin üretiminde kullanıldı
Sorun, bir parça tedarikçisinin malzemede korozyondan kaynaklanan küçük delikler bulmasıyla fark edildi. Oysa titanyum korozyona karşı dayanıklılığı nedeniyle kullanılan bir madde.
Boeing durumu önce FAA'ya bildirdi, ardından tedarikçilerine sahte kayıtlara karşı uyanık olmaları gerektiğini belirten bir bülten gönderdi.
Boeing bir süredir uçaklarında yaşanan güvenlik sorunları nedeniyle yakın takipteydi. Son olarak ocak ayında, uçuş sırasında bir Boeing 737'nin kapı paneli yerinden çıkmıştı.
New York Times'ın aktardığı bilgilere göre, şüpheli malzeme 2019 ve 2023 yılları arasında üretilen parçalarda kullanıldı.
Boeing, bu parçaları 787 Dreamliner'ın yolcu giriş kapısı, kargo kapıları ve motorları uçağın gövdesine bağlayan bir bileşende kullandı. Airbus ise A220 modelinde uçağın motorunu koruyan bir ısı kalkanında bu parçalara yer verdi.
Boeing ve Airbus, söz konusu malzemelerin testlerinde şu ana kadar herhangi bir soruna rastlanmadığını söyledi.
Spirit'in testleri de titanyumun uçak üreticileri için uygun kalite olduğunu doğruladı. Ancak şirket, ürünün işlenişi sırasında uluslararası standartlara uyulup uyulmadığını tespit edemedi. Malzeme, üzerinde yapılan bazı testleri geçti, bazılarını geçemedi.
Kaç uçağın sahte malzemeyle yapıldığı belirsiz. Spirit, şimdi bu parçaları değiştirmenin yolunu arıyor.
İtalya şirket TUSAŞ'ı suçladı
Belirsiz bir başka konu da yıllara yayılan hatanın nereden kaynaklandığı ve bugüne kadar nasıl fark edilmediği.
Parçaların üretiminden tedariğine uzanan karmaşık yol Çin, İtalya ve Türkiye'den geçiyor.
TUSAŞ, Çin'den aldığı titanyumu İtalya'da uçak parçası üreten Titanium International Group (TIG) adlı şirkete satıyor. Bu malzemeyle üretilen parçalar önce Spirit'e, oradan da Boeing ve Airbus'a ulaşıyor.
İtalyan şirket sorunu geç de olsa kendisinin tespit ettiğini, Türkiye'den ürünlerle birlikte gelen sertifikanın sahte olduğunu savunuyor.
Bu uygunluk sertifikalarında titanyumun kalitesini, nasıl yapıldığını ve nereden geldiğini detaylandıran bilgiler yer alıyor. Belgede titanyumun Çin'deki Baoji Titanium Industry tarafından üretildiği yazıyor. Ancak Baoji Titanium, bunu doğrulamıyor.
Ham maddenin kaynağının izlenemez oluşu soruşturmayı bu noktada düğümlüyor.
TUSAŞ: Sorunu biz bulduk, İtalyanlar bilgi saklıyor
New York Times, titanyumun kaynağını TUSAŞ'a sorduğunu ancak yanıt alamadığını açıkladı. TUSAŞ ise kendilerine ulaşan bir soru olmadığını duyurdu.
10Haber'in aktardığı TUSAŞ'ın tekzip açıklamasında New York Times'ın aksine sorunu İtalyan şirketin değil, TUSAŞ'ın tespit ettiği söyleniyor.
TUSAŞ'ın tarif ettiği tedarik zinciri de New York Times'ın anlattığından farklı. Buna göre; TUSAŞ, Çin'deki üretim sertifikalarının sahte olduğunu yerinde tespit etti ancak bu ürünleri kendisine sağlayan İtalyan şirkette yönelttiği sorulara karşılık alamadı.
"Aralık 2023'te İtalyan şirketi TIG'den alınan malzemelerin yüzeylerinde sorunlar olduğu görüldü. Bu nedenle TUSAŞ hemen malzemenin dağıtıcısı TIG ve merkezi Çin'deki esas üretici Baoji ile temasa geçti. Baoji malzemelere ait sertifikaların ve ISPM kodunun kendilerine ait olmadığını söyledi. İtalyan şirketi TIG ise malzemenin izlenebilirliği konusunda bilgi verememekle birlikte herhangi bir sorun olmadığı konusunda ısrarcı davrandı.
Şirketlerin çelişkili ifadeleri nedeniyle TUSAŞ biri İtalya'da diğeri Çin'de olmak üzere iki ekip kurarak araştırmasını derinleştirdi. TUSAŞ'ın Çinli şirketlerle doğrudan ilişkisi olmamasına rağmen şirketimizin sorunu bir an önce çözmek için Çin'e gittiğini belirtelim. Ekiplerin Çin'deki firmalara yaptığı ziyaretlerde malzemenin sahte belgeyle satıldığı ortaya çıktı. Söz konusu parçalar üretim zincirinden çıkarıldı, bu malzemeyle parça üretip satan tüm müşterilerimiz bilgilendirildi."
Titanyum ithalatı Türkiye için neden önemli?
Titanyum dayanıklılığı, hafifliği ve korozyon direnci nedeniyle uçak sanayiinde sıkça kullanılıyor. Türkiye'de titanyum kaynakları sınırlı. Bu nedenle maden ağırlık olarak ithal ediliyor.
Türkiye titanyum cevheri ithalatı büyük ölçüde Ukrayna’ya bağlı. Ancak Rusya-Ukrayna savaşı bu ticareti zayıflattı. Burada oluşan boşluğu birçok pazarda olduğu gibi Çin doldurmaya çalışıyor.
İthal edilen titanyumun işlenmesinde öne çıkan firmaysa TUSAŞ.
Türkiye, sahte ürün krizinin tarihlendiği 2019-2023 yılları arasında titanyum ithalatını düzenli olarak artırarak 15 milyon dolardan 22 milyon dolar seviyesine yükseltmişti.
