Anayasa Mahkemesi (AYM), 2018 tarihli ve 703 sayılı Anayasa’da Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'deki (KHK) çok sayıda hükmü iptal etti.
Resmi Gazete’de yayınlanan 482 sayfalık kararda, iptal edilen hükümlerin bir yıl sonra yürürlüğe girmesi kararlaştırıldı. Bu süre zarfında Meclis’in yeni bir yasa ile düzenlemeye gitmesi gerekiyor.
“Rektörlerin Cumhurbaşkanı tarafından atanmasının anayasaya aykırı”
AYM’nin en kritik kararlarından biri de Cumhurbaşkanı’nın rektör atamasına ilişkin oldu. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda 2018’de KHK ile yapılan değişiklikle “Devlet ve vakıf üniversitelerine rektör, Cumhurbaşkanınca atanır. Vakıflarca kurulan üniversitelerde rektör ataması, mütevelli heyetinin teklifi üzerine yapılır. Rektör, üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü tüzel kişiliğini temsil eder” kuralı getirilmişti.
Yüksek Mahkeme, üniversite rektörlerinin Cumhurbaşkanı tarafından atanmasına ilişkin düzenlemeyi anayasaya aykırı bularak oybirliğiyle iptal etti. İptal kararında, rektör atamalarının KHK ile yapılamayacağına dikkat çekildi.
Kuralı “yasak alanda kaldığı” gerekçesiyle iptal eden AYM kararında, “Dava konusu kuralla YÖK’ün rektör atama sürecinde; devlet üniversiteleri yönünden aday gösterme, vakıf üniversiteleri yönünden mütevelli heyetinin teklifine olumlu görüş verme şeklindeki rolüne son verilmek suretiyle rektör atama usulü değiştirilmiş ayrıca atanma şartları, görev süresi gibi rektör atanmasına ilişkin hükümler madde metninden çıkarılmıştır” denildi.
Yüksek Mahkeme, YÖK üyeleriyle ilgili, "21 üyeden oluşan YÖK'ün 7 üyesinin, Üniversitelerarası Kurul (ÜAK) tarafından belirlenmesinin ardından Cumhurbaşkanı onayı ile görev başlayacağı"na ilişkin düzenlemenin, "... Cumhurbaşkanı tarafından atanması" şeklinde düzenlenmesini de anayasaya aykırı buldu.
AYM, yeni bir düzenlemeye gidilmesi için de kararın bir yıl sonra yürürlüğe girmesine karar verdi. Cumhurbaşkanı'nın iptal edilen hükme dayanarak yaptığı atamalar geçerliliğini koruyacak.
Merkez Bankası Başkanı’nın atamasına ilişkin düzenleme
Anayasa Mahkemesi, eskiden Bakanlar Kurulu’nda olan ancak 2018 yılındaki düzenlemeyle Cumhurbaşkanı’na geçen Merkez Bankası Başkanını süresinden önce değiştirme yetkisini de iptal etti.
1211 sayılı Merkez Bankası Kanun’un 25. maddesinin birinci fıkrasında yer alan, “Merkez Bankası Başkanının (Guvernör), Bakanlar Kurulu kararıyla beş yıllık bir dönem için atanacağı, bu sürenin sonunda yeniden atanabileceğine” ilişkin düzenleme, 2018 yılındaki KHK ile kaldırılarak yerine “Cumhurbaşkanı” ibaresi eklenmişti.
Kanunun 29. maddesinin birinci fıkrasında da “Merkez Bankası Başkan Yardımcılarının, Başkanın önerisi üzerine müşterek kararla beş yıl süre ile atanacağı” hükmü yer alıyordu. Ancak 2018 yılındaki değişlikle “Başkanın önerisi üzerine müşterek kararla beş yıl süre ile” ibaresi kaldırılmıştı. Yürürlükten kaldırılan üçüncü fıkrada da görev süresi dolan Başkan Yardımcılarının yeniden atanabileceği belirtilmişti.
Yüksek Mahkeme, Merkez Bankası Başkanı ile başkan yardımcılarının atamalarına ilişkin her iki kuralın yürürlükten kaldırılmasını “KHK ile düzenlenemeyecek yasak alanda kaldığı gerekçesiyle anayasaya aykırı bularak oybirliğiyle iptal etti.
Vali yardımcılarının kaymakamlık görevi ve vali tayinleri
Yüksek Mahkeme, vali yardımcıları ve valililerle ilgili düzenlemelerde de iptale gitti. Buna göre, "vali yardımcılarının en az 6 yıl kaymakamlık görevinde bulunmuş ve bu hizmetin 2 yılını Doğuda geçirmiş olanlardan atanabileceği"ne ilişkin düzenleme ile "Valilerin İçişleri Bakanlığının inhası, Bakanlar Kurulunun kararı ve Cumhurbaşkanı'nın tasdiki ile tayin olunacağı" yönündeki düzenlemenin KHK ile yürürlükten kaldırılmasını da Anayasa'ya aykırı bulundu.
AYM gerekçesinde kuralların, Anayasa'da yapılan değişikliklere uyum sağlamak amacı taşımadığı ve KHK çıkarma yetkisinin amaç ve kapsamı dışında olduğu belirtildi.
AYM, "Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçe kaymakamlıklarında ayrıca dernekler birimi oluşturulamayacağı" yönündeki düzenlemeyi de iptal etti.
Bazı emeklilerin göreve atanmasındaki yaş sınırı
AYM, Cumhurbaşkanı tarafından atanan İdari İşler Başkanlığı personeli için belirtilen 65 yaş sınırı yaş sınırını ortadan kaldıran kuralı da, kamu hizmetlerine girme hakkına ilişkin bir düzenleme öngördüğünden yasak alan içinde kaldığı gerekçesiyle iptal etti.
Yüksek Mahkeme kararında, Anayasa'nın 70. maddesinde, her vatandaşın kamu hizmetlerine girme hakkına sahip olduğu, hizmete alınmada görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemeyeceğinin kurala bağlandığı hatırlatarak kararda, kamu hizmetine girme hakkının KHK ile düzenlenemeyeceği vurguladı.
